Historia doktryn politycznych i prawnych

Historia doktryn politycznych i prawnych – nauka humanistyczna i społeczna, jedna z najmłodszych dyscyplin prawoznawstwa. Zajmuje się rekonstrukcją historii myśli politycznej oraz prawnej. Jest to historia poglądów na strukturę polityczną społeczeństwa oraz na obowiązujące w społeczeństwie prawo. Po 1956 stała się odrębnym przedmiotem w dydaktyce uniwersyteckiej.

Charakterystyka

Zdaniem Andrzeja Sylwestrzaka doktryna to historycznie ukształtowany pogląd, wyjaśniający powstanie, organizację, funkcjonowanie państwa i prawa, wskazujący zarazem ich cele.

Historia doktryn nawiązuje do dorobku innych przedmiotów prawniczych, w tym: filozofii prawa, teorii prawa, historii prawa, prawa konstytucyjnego, prawa międzynarodowego, prawa karnego, prawa cywilnego.

W ramach tej dyscypliny wyróżnia się różne szkoły, np.:

• idealistyczną, zajmującą się problemem idei w dziejach,
• socjologiczną, badającą zjawisko społeczne uważane za najważniejsze w rozwoju cywilizacyjnym,
• materialistyczną, kładącą nacisk na prymat interesów ekonomicznych.

Historia doktryn może spełniać różne funkcje, np.:

• tłumaczyć zjawiska życia państwowego,
• krytykować istniejący stan rzeczy,
• wskazywać perspektywy rozwoju,
• integrować społeczeństwo wokół jakiegoś programu.

W historii doktryn przenikają się procesy negacji i kontynuacji, tj. każda nowa doktryna nawiązuje do przeszłych koncepcji. Równocześnie mogą również występować doktryny wykluczające się nawzajem (np. socjalizm i kapitalizm).

Doktryny można dzielić na:

• starożytne, średniowieczne, nowożytne, współczesne (według kryterium chronologicznego),
• rewolucyjne, konserwatywne i reakcyjne (odwołujące się do kryterium rewolucji jako zjawiska odgrywającego doniosłą rolę w dynamizowaniu stosunków społecznych i politycznych),
• postępowe i wsteczne,
• dogmatyczne (konsekwentne przyjmowanie wzorów zalecanych w doktrynie politycznej bez krytycznego zastanawiania się, jak dalece mogą one w ogóle być zastosowane; z zasady nie dopuszcza możliwości modyfikacji doktryny, stając zazwyczaj ortodoksyjnie na stanowisku obrony tez w niej zawartych; metody dogmatyczne zazwyczaj nie doceniają wymogów czasu i zmian, względem których każda doktryna polityczna powinna podlegać modyfikacji) oraz rewizjonistyczne (dopuszcza możliwość odejścia od podstawowych założeń doktryny modyfikując je niekiedy do granic, w ostatecznej formie niewiele przypominających założenia wyjściowe; zakłada swoista dobrowolność interpretacji, prowadzącą niekiedy do zaprzepaszczenia fundamentalnych tez interpretowanej doktryny).

Polscy historycy doktryn politycznych i prawnych (lista niepełna)

• prof. Adam Bosiacki
• prof. Krystyna Chojnicka
• prof. Hubert Izdebski
• dr hab. Władysław Teofil Kulesza
• prof. Marek Maciejewski
• prof. Jacek Majchrowski
• prof. Ryszard M. Małajny
• prof. Henryk Olszewski
• prof. Bogdan Szlachta
• prof. Maria Zmierczak
• prof. Lech Dubel

Bibliografia

• K. Chojnicka, H. Olszewski, Historia doktryn politycznych i prawnych, Poznań 2004, ISBN 83-87148-60-1.